Kamu idareleri, ihtiyaçlarını tanımlarken ve teknik şartnameleri hazırlarken geniş bir takdir yetkisine sahiptir. Ancak bu yetki sınırsız değildir. Belirlenen teknik kriterlerin, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun temel ilkeleri olan rekabeti, eşit muameleyi, ihtiyaçların uygun şartlarla karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını zedelememesi gerekir. Özellikle araç kiralama gibi yaygın hizmet alımlarında, araçların model yılına ilişkin getirilen şartlar, bu dengenin en hassas noktalarından birini oluşturur. İhale, sözleşme ve hakediş süreçlerinde karşılaşılabilecek bu tür sorunlar, ihalenin iptali gibi sonuçlar doğurabilir. Yaka Danışmanlık, idarelerin ve isteklilerin bu tür hukuki risklerden kaçınarak mevzuata uygun dokümanlar hazırlamasına ve teklifler sunmasına yardımcı olmaktadır. Kamu İhale Kurulunun 18.06.2025 tarihli ve 2025/UH.II-1334 sayılı kararı, ölçüsüz bir şekilde belirlenen model yılı şartının rekabeti nasıl engellediğini ve ihalenin iptaline nasıl yol açtığını gösteren önemli bir örnektir.

Teknik Şartnamede Model Yılı Belirlenmesinde İhtiyaç ve Ölçülülük

İncelemeye konu olan ihale, bir belediyenin çeşitli hizmet birimlerinde kullanılmak üzere 7 aylık bir süre için 9 farklı kalemden oluşan toplam 18 adet sürücüsüz aracın kiralanmasını kapsamaktadır. Kiralanacak araçlar arasında binek taksi gibi basit hizmet araçlarından, damperli kamyon, kazıcı-yükleyici kepçe ve ekskavatör gibi ağır iş makinelerine kadar geniş bir yelpaze bulunmaktadır.

İdare, teknik şartnamede, nitelikleri ve kullanım amaçları birbirinden tamamen farklı olan bu araçların tamamı için "en az 2022 model" olma şartı getirmiştir. Bir istekli, bu şartın ihaleye katılımı daralttığı ve rekabeti engellediği gerekçesiyle şikayet başvurusunda bulunmuştur.

Farklı Nitelikteki Araçlar İçin Tek Tip Model Yılı Şartının Sakıncaları

Kamu İhale Kurulu, başvuruyu değerlendirirken idarenin belirlediği bu tek tip ve yüksek model yılı şartının hukuka uygunluğunu sorgulamıştır. Kurul, kararında şu temel noktalara dikkat çekmiştir:

  1. Araçların Farklı Nitelikleri: Binek bir aracın kullanım amacı, yıpranma oranı ve piyasadaki bulunabilirliği ile bir ekskavatör veya damperli kamyonunki aynı değildir. İş makineleri genellikle daha uzun ömürlüdür ve daha eski modelleri dahi işlevselliğini koruyabilir. Bu farklılıkları göz ardı ederek tüm araçlar için aynı yüksek model yılını talep etmek, ihtiyacın ve makuliyetin ötesine geçmektedir.
  2. Rekabetin Engellenmesi: Piyasada, özellikle ağır iş makineleri kategorisinde, çok yeni modelli (örneğin son 2 yaş içinde) geniş bir filo bulunduran firma sayısı sınırlıdır. Bu tür bir şart, ihaleye sadece bu sınırlı sayıdaki firmanın katılabilmesine yol açarak rekabeti fiilen ortadan kaldırma riski taşır.
  3. Kamu Kaynaklarının Verimli Kullanımı: Daha yeni model araçların kiralama bedelleri, doğal olarak daha eski ancak işlevsel olan modellere göre daha yüksektir. İdare, işin niteliği gerektirmediği halde en yeni modellerde ısrar ederek kamu kaynaklarının verimli kullanılmaması riskini yaratmaktadır. Ayrıca, ilgili Cumhurbaşkanlığı Genelgesi'nin de hizmet alımı suretiyle edinilecek taşıtlarda ekonomik olması durumunda yeni olmayan araçlara öncelik verilmesini teşvik ettiği göz ardı edilmemelidir.
  4. İşin Kısa Süreli Olması: İhalenin sadece 7 aylık kısa bir dönemi kapsaması, bu kadar yeni model araçlar talep edilmesinin gerekliliğini daha da sorgulanır hale getirmiştir.

Bu gerekçelerle Kurul, idarenin farklı nitelikteki araçlar için herhangi bir ayrıma gitmeksizin "2022 model" şartı getirmesinin rekabeti engelleyici nitelikte olduğuna ve 4734 sayılı Kanun'un temel ilkelerine aykırı olduğuna hükmetmiştir. Bu aykırılığın düzeltici işlemle giderilemeyecek nitelikte olması nedeniyle ihalenin iptaline karar verilmiştir.

Analizin Sonucu ve Taraflar İçin Çıkarımlar

Bu karar, teknik şartname hazırlama süreçlerine ilişkin önemli bir kılavuz niteliğindedir.

İdareler açısından: İdareler, araç kiralama ihalelerinde model yılı şartı belirlerken "ölçülülük" ilkesine riayet etmelidir. Her bir araç tipi için ihtiyacı ayrı ayrı değerlendirmeli; işin niteliği, süresi ve aracın kullanım amacı gibi faktörleri göz önünde bulundurarak makul ve rekabeti engellemeyecek model yılları belirlemelidir. "Tek beden herkese uyar" yaklaşımı, ihalenin iptali riskini beraberinde getirmektedir.

İstekliler açısından: İstekliler, ihale dokümanlarını incelerken bu türden rekabeti kısıtlayıcı şartlara karşı dikkatli olmalıdır. Bir model yılı şartının, piyasa gerçekleriyle ve işin niteliğiyle bağdaşmadığını düşündüklerinde, ihale tarihinden önce şikayet mekanizmasını kullanarak bu duruma itiraz etmelidirler. Bu, hem kendi ihaleye katılım haklarını korumalarına hem de daha rekabetçi ve adil bir ihale ortamının oluşmasına katkı sağlayacaktır.

Sonuç olarak, teknik şartnameler idarelerin ihtiyaçlarını karşılamanın bir aracıdır, ancak bu araç rekabeti ortadan kaldırmanın bir gerekçesi olamaz. Kurulun bu kararı, teknik gereklilikler ile rekabetin korunması arasındaki dengenin idareler tarafından dikkatle gözetilmesi gerektiğini bir kez daha hatırlatmaktadır.