Anahtar Teslim İş Eksilişinde Kritik Hata: Fiyatı Bulunmayan Pozda Yaklaşık Maliyet Pursantajını Kullanamazsınız!

Anahtar teslim götürü bedel sözleşmelerde, projeden çıkartılan imalatların, yani iş eksilişlerinin bedelinin nasıl hesaplanacağı, idareler için en riskli alanlardan biridir. Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 21, bu hesabın "ihale tarihi" fiyatlarına göre yapılması gerektiğini emretse de, fiyatı olmayan "özel pozlar" için idarelerin yaklaşık maliyet verilerine dönmesi ciddi hatalara yol açabilmektedir. Sayıştay 1. Dairesi'nin 09.01.2025 tarih ve 10949 sayılı Kararı (İlam No: 56, Madde No: 1), bu hatanın nasıl kamu zararına dönüştüğünü net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, anahtar teslim işlerde iş eksilişi ve artışı hesaplamalarının doğru yönetilmesi, hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, sürecin mevzuata uygunluğunu temin edecektir.

Kararın İlgili Kısmı

"Bu uygulamaya göre, iş artışı ve iş eksilişi hesaplanırken belirlenen tüm yeni fiyatlar ihale tarihindeki fiyatlar esas alınarak belirlenmiştir. Ancak yukarıda yer verildiği üzere özel pozlardan piyasa fiyat araştırması suretiyle fiyatı tespit edilemeyen ve/veya sanayi ve ticaret odasından da rayiç alınamayan iş kalemleri için iş eksilişi hesabı yapılırken belirlenen yeni fiyat ihale tarihinin fiyatlarını değil yaklaşık maliyet hazırlanma tarihindeki fiyatları yansıtmaktadır."

Olayın Arka Planı: İş Eksilişinde Fiyat Tespiti İkilemi

Anahtar teslim götürü bedel bir yapım işinde, proje değişikliği nedeniyle hem iş artışı hem de iş eksilişi meydana gelmiştir. İdare, bu artış ve eksilişlerin bedelini tespit etmek için yeni fiyatlar oluşturmak zorunda kalmıştır.

Mevzuatın Emri (YİGŞ Md. 21): Tek Kriter "İhale Tarihi"

Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 21'in altıncı ve yedinci fıkraları, anahtar teslim işlerde hem iş artışının hem de iş eksilişinin, YİGŞ Md. 22'ye göre belirlenen yeni birim fiyatlar üzerinden ve ihale tarihi itibarıyla hesaplanmasını emretmektedir.

İdarenin Hatalı Yöntemi: İhale Tarihi Yerine Yaklaşık Maliyet Tarihi

İdare, çoğu kalemde (iş artışları ve rayici bulunan iş eksilişleri) YİGŞ Md. 21'e uyarak ihale tarihi fiyatlarını doğru kullanmıştır.

Ancak, iş eksilişi kalemlerinden olup piyasa fiyatı (ticaret odası vb.) tespit edilemeyen "özel pozlar" için farklı ve hatalı bir yöntem izlemiştir. İdare, bu kalemlerin bedelini, imalatın yaklaşık maliyetteki pursantaj oranını (proje bedeli içindeki yüzdesel ağırlığını) toplam yaklaşık maliyet tutarıyla çarparak bulmuştur.

Sayıştay, bu hesaplamada kritik bir tarih uyumsuzluğu saptamıştır:

  • Yaklaşık Maliyet Tarihi: Ekim 2020
  • İhale Tarihi: 26.01.2021

İdare, özel pozun eksilişini hesaplarken, yaklaşık maliyet pursantajını kullanarak, farkında olmadan Ocak 2021 (ihale tarihi) fiyatlarını değil, Ekim 2020 (yaklaşık maliyet tarihi) fiyatlarını baz almıştır.

Sayıştay'ın Tespiti: Fiyatlar İhale Tarihini Yansıtmıyor

Karara göre, YİGŞ Md. 21'in "ihale tarihi" fiyatlarını zorunlu kılmasına rağmen, idarenin bu özel pozlar için kullandığı "yaklaşık maliyet pursantajı" yöntemi, ihale tarihini değil, "yaklaşık maliyet hazırlanma tarihini" baz almıştır. Bu iki tarih arasındaki fiyat farkları nedeniyle, iş eksilişi tutarı olması gerekenden farklı hesaplanmış ve bu durum mevzuata aykırı bulunarak kamu zararına yol açmıştır.

Analizin Sonucu

  1. Anahtar Teslim Kuralı: Anahtar teslim işlerde iş eksilişi (veya artışı) hesaplanırken, temel referans tarihi yaklaşık maliyet tarihi değil, ihale tarihidir.
  2. Özel Poz Riski: Fiyatı (resmi veya piyasa) bulunamayan özel pozlarda, kolaylık olması için yaklaşık maliyet pursantajlarına dönmek, eğer yaklaşık maliyet ile ihale tarihi arasında belirgin bir zaman (ve enflasyon) farkı varsa, doğrudan kamu zararı riskini doğurur.
  3. Çözüm: İdareler, bu gibi durumlarda YİGŞ Md. 22'deki diğer yöntemleri (idarede veya diğer idarelerde mevcut analizler, puantaj vb.) kullanarak ihale tarihine uygun yeni bir fiyat analizi oluşturmak zorundadır.
  4. Sonuç: Kararda, tespit edilen kamu zararının yüklenicinin kesin hakedişinden kesinti yapılmak suretiyle tahsil edildiği ve bu nedenle ilişilecek husus kalmadığı belirtilmiştir.