İdarenin Kusuruyla Geciken İşte Fiyat Farkı Tuzağı: Yargıtay Neden "İhtirazi Kayıt" Şartı Aradı?

Kamu ihale sözleşmelerinde, idareden kaynaklanan sebeplerle (proje revizyonu, yer teslimi gecikmesi vb.) işin durması veya uzaması, yüklenicileri ciddi maliyet artışlarıyla karşı karşıya bırakır. Yükleniciler bu durumda "aşırı ifa güçlüğüne" dayanarak fiyat farkı veya sözleşmenin uyarlanmasını talep etse de, bu hakkın kullanımı belirli şartlara tabidir. Özellikle sözleşmede "fiyat farkı verilmez" hükmü varsa, Yargıtay'ın aradığı kritik bir usul şartı bulunmaktadır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, yasal haklarınızı usuli eksiklikler nedeniyle kaybetmenizi engeller. Yargıtay 6. Hukuk Dairesi’nin 19.01.2023 tarihli ve E:2022/540, K:2023/150 sayılı kararı, bu usul şartının önemini vurgulamaktadır.

Kararın İlgili Kısmı

"...az yukarıda bahsedilen TBK’nın 138. maddesine göre, davacının sözleşmeyi yeni koşullara uyarlanmasını talep edebilmesi için ya sözleşmeyi ifa etmemiş ya da ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olması gerekmektedir. Somut uyuşmazlıkta davacı yüklenici sözleşmeyi ifa ettiği gibi, ifanın aşırı güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutmamıştır. Ayrıca sözleşmenin 14.2 ve 3. maddelerinde açıkça fiyat farkı verilmeyeceği de düzenlendiğinden mahkemece davacı lehine fiyat farkı alacağına hükmedilmesi doğru olmamış..."

Yüklenicinin Üç Talebi: Fiyat Farkı, Gecikme Cezası İadesi ve İmalat Bedeli

Davacı yüklenici, Aydın Valiliği ile 2014 yılında bir yapım işi sözleşmesi imzalamıştır. Yer teslimi yapıldıktan kısa bir süre sonra, idare inşaatın yapılacağı yeri değiştirmiştir. Bu yer değişikliği, revize projelerin hazırlanması vb. nedenlerle işin 210 gün (26/03/2014 - 22/10/2014 arası) durmasına neden olmuştur. Yüklenici, bu bekleme süresi nedeniyle oluşan maliyet artışları için fiyat farkı talep etmiştir. Ayrıca, idarenin haksız gecikme cezası kestiğini ve projede olmasına rağmen bedelini ödemediği bir ısı geri kazanım cihazı bulunduğunu iddia ederek alacak davası açmıştır.

Yargıtay Analizi: Gecikme Cezası ve İmalat Bedeli Onandı, Fiyat Farkı Bozuldu

İlk Derece Mahkemesi ve Bölge Adliye Mahkemesi, yüklenicinin üç talebini de kabul etmiştir. Yargıtay 6. Hukuk Dairesi, idarenin temyizi üzerine yaptığı incelemede, kararı ikiye ayırmıştır:

  1. Gecikme Cezası Hesabına Onay: Yargıtay, idarenin kestiği gecikme cezasının hesabını hatalı bulmuştur. İdare, işin bitim tarihi (28.02.2016) ile eksiklerin tamamlandığı tarih (10.06.2016) arasını gecikme süresi kabul edip tüm sözleşme bedeli üzerinden ceza kesmiştir. Yargıtay, Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Md. 42 uyarınca, geçici kabul 28.02.2016'da yapıldığı için işin o tarihte teslim edilmiş sayıldığını belirtmiştir. Bu durumda cezanın, sadece geçici kabulde tespit edilen "eksik ve ayıplı imalatların giderim bedeli" üzerinden ve idarenin eksikleri tamamlamak için verdiği süreyi (25.04.2016) aşan günler için hesaplanması gerektiğini belirterek, mahkemenin bu yöndeki (cezayı düşüren) kararını doğru bulmuştur. Isı geri kazanım cihazı bedelinin ödenmesi kararını da onamıştır.
  2. Fiyat Farkı Talebine Bozma: Yargıtay, mahkemenin fiyat farkına hükmetmesini ise hukuka aykırı bularak bozmuştur. Gerekçesi şudur:
    • Sözleşmenin 14.2 maddesinde "fiyat farkı hesaplanmayacağı" açıkça yazılıdır.
    • Yüklenici, idarenin kusuru (yer değişikliği) nedeniyle oluşan zararı ancak Türk Borçlar Kanunu'nun 138. maddesi (Aşırı İfa Güçlüğü / Sözleşmenin Uyarlanması) kapsamında isteyebilir.
    • Ancak TBK 138'in uygulanabilmesi için, borçlunun (yüklenicinin) ya borcunu henüz ifa etmemiş olması ya da "ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş" (ihtirazi kayıt koymuş) olması gerekir.
    • Somut olayda, yüklenici işi tamamlamış (ifa etmiş) ve bu fiyat farkı hakkını saklı tuttuğuna dair bir ihtirazi kayıt koymamıştır.
    • Bu nedenle, hem sözleşmedeki açık yasak (Md. 14.2) hem de TBK 138'in şartlarının oluşmaması nedeniyle yüklenici fiyat farkı alamaz.

Analizin Sonucu

  1. Gecikme Cezası Hesabı: Geçici kabul yapıldıktan sonra, idare tüm sözleşme bedeli üzerinden gecikme cezası kesemez. Ceza, sadece eksik kalan işlerin bedeli üzerinden ve verilen ek süreyi aşan kısım için hesaplanabilir.
  2. Fiyat Farkı ve TBK 138 Şartı: Sözleşmede "fiyat farkı verilmez" hükmü varsa, yüklenici idarenin kusuru nedeniyle oluşan zararlar için TBK 138'e (Aşırı İfa Güçlüğü) dayanmak zorundadır.
  3. İhtirazi Kayıt Zorunluluğu: Yüklenici, TBK 138'e dayanarak fiyat farkı veya uyarlama talep edecekse, işi yapmaya devam ederken mutlaka "bu konudaki haklarını saklı tuttuğuna" dair idareye bildirimde bulunmalı veya hakedişlere şerh düşmelidir.
  4. Hakkın Kaybı: İşi bitirip, haklarını saklı tutmadan teslim eden yüklenici, sonradan "idare kusurluydu" diyerek fiyat farkı talep etme hakkını kaybeder.