İdare Yasaklama Gerekçesini Yanlış Yazsa Bile Yüklenici Kurtulur mu? Kritik 'Sebep İkamesi' Kararı

İdari yaptırım kararları, sıkı şekil şartlarına tabidir. Özellikle 4735 sayılı Kanun kapsamında verilen ihalelerden yasaklama kararlarında, idarenin yüklenicinin fiilini doğru hukuki madde ile (örneğin Md. 25/a 'fesat' mı, Md. 25/c 'hileli imalat' mı) ilişkilendirmesi büyük önem taşır. Peki, idare fiili tespit etse ama hukuki gerekçeyi (maddeyi) yanlış yazsa, bu durum işlemi otomatik olarak iptal eder mi? Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, hukuki risklerinizi minimize eder. Danıştay 13. Dairesi’nin 29/05/2023 tarihli E:2023/36, K:2023/2691 sayılı kararı, "sebep ikamesi" ilkesinin bu durumlarda nasıl uygulanması gerektiğini göstermektedir.

Kararın İlgili Kısmı

"...Kovuşturmaya konu suçun maddi unsuru... fiilinin 'hileli olarak' yapılması olup, ceza soruşturması kapsamında düzenlenen bilirkişi raporunda, davacı şirket tarafından sözleşmenin ifası sırasında projeye aykırı, eksik imalatlar yapıldığı yönünde tespitlerin yer aldığı, başka bir anlatımla söz konusu kovuşturma sonucundan bağımsız olarak davacı şirketin edimini eksik ve hatalı şekilde ifa ettiği hususunda deliller bulunduğu açıktır. Bu sebeple, davalı idarenin, uyuşmazlık konusu yasaklama kararını 4735 sayılı Kanun'un 25. maddesinin 1. fıkrasının (c), (d) ve (f) bentlerine dayanarak almasının da mümkün olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu kapsamda sebep ikamesi yapılması... gerektiği halde... Bölge İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet bulunmadığı sonucuna varılmıştır."

Olayın Arka Planı: Eksik İmalat, Ceza Soruşturması ve "Fesat" Gerekçeli Yasaklama

Bir yapım işi ihalesi kapsamında, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından "Edimin İfasına Fesat Karıştırma" suçu şüphesiyle soruşturma başlatılmıştır. Soruşturma kapsamında alınan bilirkişi raporunda, "projeye aykırı imalatlar yapıldığı, eksik ve projeye göre yapılmayan imalatların, ödemede yapılmış olarak dikkate alındığı" tespit edilmiştir. İdare, bu tespite dayanarak yüklenici hakkında 4735 sayılı Kanun'un 25. maddesinin (a) bendinde ("Hile, vaat... rüşvet suretiyle veya başka yollarla sözleşmeye ilişkin işlemlere fesat karıştırmak") yer alan fiili işlediği gerekçesiyle 1 yıl yasaklama kararı vermiştir.

Mahkemelerin İptal Gerekçesi: "Fiil 25/a Kapsamında Değil, Masumiyet Karinesi Var"

Yüklenicinin açtığı davada, İlk Derece Mahkemesi yasaklama kararını iptal etmiştir. Gerekçesi:

  1. İdare, yasağı 25/a (fesat, rüşvet vb.) bendine dayandırmıştır. Ancak dosyadaki deliller (iletişim tutanakları vb.) bu fiili ispata yeterli değildir.
  2. Bilirkişi raporları 25/a'yı değil, 25/c'yi (eksik, hatalı veya kusurlu imalat yapmak) işaret etmektedir. İdare ise 25/c'den yasaklama yapmamıştır.
  3. Konuyla ilgili ceza yargılaması halen derdest (devam etmekte) olup, masumiyet karinesi gereği yüklenicinin bu aşamada 25/a fiilini işlediğinin kabulü mümkün değildir.

Bölge İdare Mahkemesi de bu kararı hukuka uygun bularak onamıştır.

Danıştay'dan Bozma: "Sebep İkamesi" Kullanılmalı ve Fiilin Esası Değerlendirilmeli

Danıştay, bu kararları bozmuştur. Danıştay'ın gerekçesi, idare hukukunun "sebep ikamesi" (substitution of cause) ilkesine dayanmaktadır:

  1. Ceza Davası Şart Değildir: Öncelikle, idari yaptırım (yasaklama) uygulamak için ceza mahkemesi kararının (mahkumiyetin) beklenmesi şart değildir. İdare, kendi tespitlerine göre idari yaptırımı uygulayabilir. Mahkemenin "masumiyet karinesi" gerekçesi bu nedenle hatalıdır.
  2. Fiil Sabittir: Soruşturma dosyasındaki bilirkişi raporları, yüklenicinin "projeye aykırı, eksik imalatlar yaptığı" olgusunu somut olarak ortaya koymaktadır.
  3. Hukuki Nitelendirme Hatası: İdare, bu fiili 25/a (fesat) olarak nitelendirerek hukuki bir hata yapmış olabilir.
  4. Sebep İkamesi: Ancak bu fiil (eksik imalat), açıkça 4735 sayılı Kanun'un 25. maddesinin (c) bendi (eksik, hatalı imalat) veya (f) bendi (taahhüdü yerine getirmemek) kapsamındadır. İdarenin bu eylem nedeniyle yasaklama kararı verme yetkisi bulunmaktadır (bağlı yetki).
  5. Mahkemenin Görevi: Mahkeme, idarenin hukuki nitelendirme hatasına (25/a) takılıp işlemi doğrudan iptal etmemelidir. Bunun yerine, "sebep ikamesi" uygulayarak, dosyadaki somut fiilin (eksik imalat) 25/c veya 25/f bentleri uyarınca yasaklama gerektirip gerektirmediğini re'sen (kendiliğinden) değerlendirmeli ve kararını buna göre vermelidir.

Analizin Sonucu

  1. İdarenin, yüklenicinin yasaklanmasını gerektiren bir fiilini tespit etmesi ancak bu fiili 4735/25. maddedeki yanlış bende (örn: 25/c yerine 25/a) dayandırması, yasaklama işlemini otomatik olarak hukuka aykırı hale getirmez.
  2. Mahkemeler, böyle bir durumda "sebep ikamesi" ilkesini uygulayarak, idarenin ileri sürdüğü gerekçeyi (25/a) bir kenara bırakıp, dosyadaki somut fiilin (örn: eksik imalat) doğru bende (25/c) göre yasaklama gerektirip gerektirmediğini incelemekle yükümlüdür.
  3. İhalelerden yasaklama kararı vermek için, yüklenici hakkında açılan ceza davasının sonucunun beklenmesi veya yüklenicinin mahkum olması şart değildir. İdari tespitler, somut delillere (bilirkişi raporu vb.) dayanıyorsa, idari yaptırım için yeterlidir.