Yapım İşlerinde Kabulün Hukuki Dayanağı ve Komisyon Yapısı

Kamu idarelerinin yaptıkları yapım işleri ihaleleri, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'na göre yapılmakta ve sözleşme süreçleri 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve ilgili yönetmelikler ile düzenlenmektedir. Yapım işlerinin sözleşme esaslarının ve uygulama usullerinin belirlenmesinde Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) merkezi bir rol oynar ve sözleşme belgeleri arasında çelişki olması halinde öncelik sıralamasında üst sıralarda yer alır.

Yapım işlerinin denetim, muayene ve kabul işlemleri, Yapım İşleri Muayene ve Kabul Yönetmeliği hükümleri uyarınca kurulan komisyonlarca yürütülür.

 

Komisyon Kuruluşu ve Zorunlu Teknik Yeterlilik

Geçici veya Kesin Kabul Komisyonları, yetkili makam tarafından, biri başkan olmak üzere en az üç kişiden oluşturulur. İşin önemi ve özelliği dikkate alınarak komisyonun üye sayısı, toplam sayı tek olmak üzere artırılabilir.

Bu komisyonlarda görevlendirilecek olanların tamamının teknik eleman olması zorunludur. İlgili idarede yeterli sayıda veya işin özelliğine uygun nitelikte teknik eleman bulunmaması durumunda, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki diğer kamu kurum ve kuruluşlarından teknik eleman görevlendirilebilir.

Yapı Denetim Görevlisinin Konumu: İşin denetimini yapan Yapı Denetim Görevlisi (veya Kontrol Teşkilatı), muayene ve kabul komisyonlarında görev alamaz. Ancak, Yapı Denetim Görevlisinin (YDG) kabul çalışmaları sırasında işyerinde hazır bulunması esastır. Bu ayrım, denetim görevini yürüten ile kabul kararını veren makamların birbirinden bağımsız hareket etmesini sağlamak için kilit öneme sahiptir.

Komisyonlar eksiksiz toplanır ve kararlarını çoğunlukla alır. Kararlarda çekimser kalınamaz; çoğunluk kararına karşı olan üyeler, karşı olma nedenlerini kararın altına yazarak imzalamak zorundadırlar.

 

I. Geçici Kabul Süreci

Geçici kabul süreci, yüklenicinin taahhüdün tümünü, sözleşme ve eklerinde yer alan hükümlere uygun olarak tamamladığında idareye yazılı başvurusu ile başlar. İşin süresinin hesaplanmasında, havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan dönemi ile resmi tatil günleri dikkate alındığından, bu nedenlerle ayrıca süre uzatımı verilmeyeceği sözleşmede belirtilir.

Kabul İçin Ön İnceleme ve Süreler

Yüklenicinin başvurusu üzerine, zorunlu bir neden olmadığı takdirde, en geç on gün içinde iş, Yapı Denetim Görevlisi tarafından ön incelemeye tabi tutulur. İnceleme sonucu, işin sözleşme ve eklerine uygun olarak tamamlandığının ve kabul işleminin yapılmasında bir engel bulunmadığının anlaşılması durumunda, Yapı Denetim Görevlisi Geçici Kabul Teklif Belgesini düzenler ve yetkili makama gönderir. Yetkili makam, bu teklif belgesinin ardından en geç on gün içinde Geçici Kabul Komisyonunu oluşturur ve durumu yükleniciye yazılı olarak bildirir. Komisyon, kurulmasından itibaren en geç on gün içinde işyerine giderek incelemeye başlar.

Kabul Edilebilirlik Şartları ve Kusur Sınırı

Kabul komisyonunun oluşturulabilmesi ve işyerine gönderilebilmesi için, yapılan işin kusurlu ve eksik kısımlarının bedelleri toplamının işin sözleşme bedelinin yüzde beşinden fazla olmaması şarttır. Ayrıca, bu eksiklik ve kusurların, işin idareye teslimini, kullanılmasını veya işletilmesini engellemeyecek nitelikte olması ve herhangi bir tehlikeye meydan vermemesi gerekmektedir.

Nefaset Bedeli Uygulaması: Yönetmelik ve Genel Şartname, kusurlu işlere ilişkin önemli bir esneklik mekanizması sunar. Geçici kabul için yapılan incelemede, teknik olarak kabulünde sakınca görülmeyen ve işin idareye teslimini ve kullanılmasını engellemeyen, ancak giderilmesi mümkün olmayan veya fazla harcama ve zaman kaybını gerektiren kusur ve eksiklikler görülecek olursa, yüklenicinin varsa hakediş veya teminatından uygun görülecek bir nefaset bedeli kesilmek şartı ile iş idare tarafından bu hali ile kabul edilebilir. Bu uygulama, kamu idaresinin işi yüksek maliyet veya zaman kaybı pahasına tamamlatmak yerine, yapının değerindeki azalmayı tazmin yoluyla telafi etmesini sağlar.

Kabulde Gecikme ve İtibar Tarihi: Yüklenicinin yaptığı işin, varsa süre uzatımları da dahil son süre uzatım kararında öngörülen iş bitim tarihinde tamamlandığı Yapı Denetim Görevlisi tarafından yapılan ön incelemede tespit edilmiş olması şartı ile, kabul komisyonunun iş yerine gitmesi ve kabul işlemini geç yapması halinde, kabul tutanağında işin fiilen bitmiş olduğu tarih gösterilir ve bu tarih, işin geçici kabul itibar tarihi kabul edilir. Bu, idarenin idari gecikmesinin cezai şart uygulanmasına yol açmasını engelleyen temel bir hükümdür.

Kusurların Giderilme Prosedürü

Kabule Engel Olan Kusurlar: Kabul komisyonu, inceleme sonucunda işi kabule uygun bulmadığı takdirde, mevcut durumu ve işin kabule hazır hale gelmesi bakımından yaklaşık bitim tarihini bir tutanakla tespit eder ve idareye bildirir. Bu durumda geçici kabul yapılmamış sayılır. Yükleniciye, kusur ve eksiklerin giderilmesi için, kabul komisyonunun belirttiği yaklaşık bitim tarihi de dikkate alınarak, en az on gün süreli ve nedenleri açıkça belirtilen ihtarname gönderilir. Belirlenen sürenin sonunda, yüklenici bulunsun veya bulunmasın, işin son durumu idarece görevlendirilen teknik eleman tarafından tutanakla tespit edilir.

Cezai Şart Uygulaması: Eğer yüklenici ihtarlı süreye rağmen eksiklikleri gidermezse, sözleşmede belirlenen oranda gecikme cezası, süre uzatımları dahil işin bitmesi gereken tarihi takip eden günden başlamak üzere uygulanır. Belirlenen sürede kusur ve noksanlıklar tamamlanmazsa idare, eksik işler için tespit edilen bedeli yüklenicinin alacaklarından, yetmezse teminatından tahsil ederek yüklenici nam ve hesabına tamamlatabilir.

 

II. Kesin Kabul Süreci

Geçici kabul tutanağının yetkili makam tarafından onaylanmasından sonra geçerlilik kazanır. Bu onayla birlikte, kesin kabule kadar geçecek olan teminat süresi başlar. Teminat süresi, sözleşmede aksi belirtilmedikçe on iki aydan az olamaz.

Kesin Kabulün Başlatılması: Kesin kabul için öngörülen süre tamamlandığında, yüklenici idareye yazılı olarak başvuruda bulunur. Yüklenicinin belirlenen tarihte kesin kabul başvurusunda bulunmaması halinde idarece re’sen (kendiliğinden) kesin kabul işlemlerine başlanabilir. İnceleme sonucunda işin kesin kabule uygun bulunması halinde "Kesin Kabul Teklif Belgesi" hazırlanır ve yetkili makamca en geç on gün içinde kesin kabul komisyonu oluşturulur.

Kesin Kabulün Kapsamı: Kesin kabul komisyonu, geçici kabuldeki esas ve usullerle işi inceler ve muayene eder. Komisyon, teminat süresince kullanılma sonucunda meydana gelen normal aşınma ve eksilmeden doğan durumlar haricinde, işin fen ve sanat kurallarına uygun yapılmamasından kaynaklanabilecek herhangi bir bozukluğun veya kusurun olup olmadığını inceler. Ayrıca, sözleşme uyarınca yüklenici tarafından yapılması gereken sürekli bakım niteliğindeki işler varsa, bu işlerin teminat süresince yapılıp yapılmadığı da komisyon tarafından kontrol edilir.

Kesin Kabulde Eksiklikler: Kesin kabul sırasında tespit edilen kusur ve noksanlıkların kabul yapılmasına engel olmayacak nitelikte bulunması halinde kesin kabul tutanağı düzenlenir ve kusur ve eksikliklerin tamamlanması için verilen süre tutanakta belirtilir. Eksiklerin yüklenici tarafından giderildiği idarece tespit edildiğinde kabul işlemi sonuçlandırılır.

Eğer kabul komisyonunun tespit ettiği eksiklikler, belirlenen sürede yüklenici tarafından giderilmezse, bu sürenin bitiminden sonra, Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin ilgili hükümleri uyarınca bekleme cezaları uygulanır ve idare, kusur ve eksikliği yüklenici nam ve hesabına giderebilir ve masrafları yüklenicinin hakedişinden, kalmamışsa teminatından kesmeye yetkilidir.

Kısmi Kabul Uygulaması: Sözleşmesinde taahhüt konusu işin tamamlanmış ve müstakil kullanıma elverişli bölümleri için kısmi kabul yapılacağı belirtilen işlerde, kısmi geçici kabul yapılabilir. Sözleşmede kısmi kabul öngörülmemekle birlikte, işin yürütülmesi sırasında önceden öngörülemeyen zorunlu nedenlerle ihtiyaç görülmesi durumunda da kısmi geçici kabul yapılabilir. Ayrıca, kısmi geçici kabulü yapılmış kısımların, işin bütününün kesin kabulünün yapılmış anlamına gelmemek şartıyla, kısmi kesin kabulü de yapılabilir.

 

III. Sözleşme Anlaşmazlıklarının Çözümünde Yüksek Fen Kurulu Başkanlığı

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, yapım işlerine ilişkin sözleşmelerin uygulanmasından kaynaklanan anlaşmazlıkların çözümünde önemli bir idari mekanizma olarak Yüksek Fen Kurulu Başkanlığı'nı devreye sokmuştur.

Yüksek Fen Kurulu'nun Görev Alanı: Yüksek Fen Kurulu Başkanlığı, yapım ve yapım ile ilgili danışmanlık hizmet işlerine ilişkin sözleşmelerin uygulanmasında; sözleşmede bulunmayan veya fiyatı belirli olmayan işlerin fiyat tespiti (yeni birim fiyat) gibi teknik konuların çözümünde idareye yardımcı olur.

Anlaşmazlıkların Çözüm Yetkisi: Yüksek Fen Kurulu'na başvurulabilmesi için, sözleşmenin uygulanmasından kaynaklanan anlaşmazlıkların henüz yargılama veya Sayıştay incelemesine konu edilmemiş olması şartı aranır.

Başvuru Prosedürü: Yüklenici itirazları, sözleşmeyi düzenleyen idarelere, kesin kabul aşaması tamamlanıncaya kadar yazılı olarak yapılır. Bu itirazlar, ilgili idareler tarafından en geç otuz gün içinde Yüksek Fen Kuruluna gönderilir. Yüksek Fen Kurulu, kendisine ulaşan itirazları en geç altmış gün içinde Kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine göre inceleyerek karara bağlar ve bu kararlar ilgili idarece uygulanır. Bu mekanizma, taraflar arasındaki teknik anlaşmazlıkların uzun süreli ve maliyetli yargı süreçlerine girmeden, teknik uzmanlık gerektiren bir kurum tarafından hızla çözülmesini sağlamayı amaçlar.

 

IV. Kabul Sonrası Sorumluluk ve İdari Yaptırımlar

Kesin kabul tutanağının yetkili makam tarafından onaylanmasından sonra yüklenicinin sözleşme konusu işten dolayı idareye karşı herhangi bir sorumluluğu kalmaz. Ancak, bu genel kuralın iki önemli istisnası vardır:

  • Gizli Ayıplar: İşin kabul edilmiş olması, yüklenicinin taahhüdünü gizli ayıplardan dolayı hukuki sorumluluktan kurtarmaz. Yüklenici tarafından kasten gizlenen ve usulüne göre gözden geçirme sırasında fark edilemeyecek olan gizli ayıplar için sorumluluğu devam eder. İş sahibi, eserdeki ayıp sonradan ortaya çıkarsa gecikmeksizin durumu yükleniciye bildirmek zorundadır.
  • Borçlar ve Kesintiler: Yüklenicinin bu iş nedeniyle idareye ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na olan borçları ile ücret ve ücret sayılan ödemelerden yapılan kanuni vergi kesintileri, kesin kabul tarihine kadar ödenmesi gereken borçlar olarak dikkate alınır.

Yüklenicinin Ceza Sorumluluğu: İş tamamlandıktan ve kabul işlemi yapıldıktan sonra tespit edilmiş olsa dahi, 4735 sayılı Kanunun yasak fiil veya davranışlardan (hile, teklifleri etkilemek, sahte belge düzenlemek gibi) herhangi birini gerçekleştirdiği tespit edilen yükleniciler hakkında Kanunun ilgili hükümleri uyarınca cezai yaptırımlar uygulanır ve idare tarafından uğranılan zarar ve ziyan genel hükümlere göre tazmin ettirilir.

Görevli Personelin Sorumluluğu: Muayene ve kabul komisyonu başkan ve üyeleri, yapı denetim görevlileri ve diğer ilgililerin görevlerini kanuni gereklere uygun veya tarafsızlıkla yapmadıklarının, taraflardan birinin zararına yol açacak ihmalde veya kusurlu hareketlerde bulunduklarının tespiti halinde, haklarında ilgili mevzuatları gereğince disiplin cezası uygulanır ve uğranılan zarar ve ziyan genel hükümlere göre kendilerine tazmin ettirilir. Bu, denetim görevlilerinin üzerindeki mali ve hukuki sorumluluğun ciddiyetini vurgular.