KAMU İHALELERİNDE ALT YÜKLENİCİ ÇALIŞTIRMA PROSEDÜRÜ VE YASAL ŞARTLAR

Kamu ihalelerinde alt yüklenicilik, işin niteliği gereği bazı kısımlarının uzmanlaşmış üçüncü kişilere yaptırılması ihtiyacından doğar. Alt yüklenici, esas sözleşme konusu işin bir bölümünü, ana yüklenici ile yaptığı bir sözleşmeye dayanarak gerçekleştiren gerçek veya tüzel kişiyi ifade eder. Bu ilişkinin kurulması ve sürdürülmesi, hem 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu (KİK) hem de 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu (KİSK) ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) ile sıkı kurallara bağlanmıştır.

Alt Yüklenici Çalıştırma Onayı ve Şartları

Alt yüklenici çalıştırılması, her şeyden önce ihale konusu işin özelliği nedeniyle ihtiyaç görülmesi halinde, ihale dokümanında bu hususun belirtilmesine bağlıdır. İhale aşamasında isteklilerden alt yüklenicilere yaptırmayı düşündükleri işleri belirtmeleri istenebilir. Ancak bu bir zorunluluk olmamakla birlikte, işin yürütülmesi sırasında yüklenici tarafından ihtiyaç duyulması halinde dahi idarenin onayı ile alt yüklenici çalıştırılabilir.

Alt yüklenici çalıştırılacak işlerde, sözleşme imzalanmadan önce alt yüklenicilerin listesi ve yapacakları iş bölümlerinin idarenin onayına sunulması esastır. İdare, onaya sunulan listede yer alan alt yüklenicileri onaylayıp onaylamadığını on beş gün içinde yükleniciye bildirmelidir. Alt yükleniciler, idarenin onayından sonra işe başlayabilirler; aksi halde hiçbir suretle iş yerinde çalışamazlar. Onaylanan alt yüklenicilerle bunlar işe başlamadan önce yüklenicinin sözleşme yapması ve bir örneğini idareye vermesi gerekmektedir. İşin devamı sırasında alt yüklenicilerin veya bunlara ait iş kısımlarının değiştirilmesi de idarenin iznine tabidir.

Alt Yüklenicilerin Kapsam ve Oran Kısıtlamaları

İşin tamamının alt yüklenicilere yaptırılmasına izin verilmez. Bu, hem yapım işleri hem de üstlenilen işin ifası için alım yapılan belirli kuruluşların yüklenici sıfatıyla üstlendikleri işler için geçerli temel bir kuraldır.

Alt yüklenicilere yaptırılabilecek işin parasal sınırları YİGŞ'de belirlenmiştir. İşin niteliğinden kaynaklanan sebeplerle veya teknik zorunluluklar nedeniyle ihale dokümanında farklı oranlar belirlenmesi durumu hariç:

  • Tek bir alt yükleniciye yaptırılacak iş bölümlerinin toplam bedeli, sözleşme bedelinin yüzde otuzunu (%30) geçemez.
  • Alt yüklenicilere yaptırılacak işlerin toplam bedeli ise, sözleşme bedelinin yüzde ellisini (%50) geçemez.

İdare, ihale dokümanında bizzat yüklenici tarafından yapılması öngörülen iş kısımlarını belirleyebilir ve bu kısımlar alt yükleniciye yaptırılamaz. İdare, kendisi tarafından onaylanmış olmasına rağmen alt yüklenici tarafından yerine getirilen işlerin sözleşme ve şartname hükümlerine uygun olmadığı kanaatine varırsa, yükleniciden bu hususların sözleşmeye uygun hale getirilmesini isteme hakkına sahiptir. Hatta, idare, alt yüklenicinin değiştirilmesini veya alt yükleniciler tarafından yapılmasını istemediği herhangi bir iş bölümünün bizzat yüklenici tarafından yapılmasını her zaman isteyebilir.

Alt Yüklenici Olamayacak Kişiler ve Kuruluşlar

Alt yüklenici müessesesinin güvenilirliğini sağlamak adına, bazı kişi ve kuruluşların alt yüklenici olması kesinlikle yasaktır:

  1. İhalelere Katılamayacak Olanlar: KİK'in 11. maddesi uyarınca ihaleye katılamayacak olanlar alt yüklenici olamazlar. Bu kapsama ihale yetkilisi, ihale komisyonu üyeleri, idarenin ihale konusu işle ilgili her türlü ihale işlemlerini hazırlamak, yürütmek, sonuçlandırmak ve onaylamakla görevli olanlar ve bunların yakınları girer.
  2. Yasaklı Olanlar: KİK'in 58. maddesi uyarınca ihalelere katılmaktan yasaklı olanlar ve KİSK'in 26. maddesi uyarınca yasaklı durumda bulunanlar alt yüklenici olamazlar. İdareler, alt yüklenici listesine onay vereceği zaman, bu kişilerin yasaklılık durumlarını araştırmalıdır.
  3. Yeterli Bulunanlar ve Teklif Verenler: Ön yeterlik/yeterlik değerlendirmesi sonucunda yeterli bulunanlar ile işin ihalesine teklif veren istekliler, o işte alt yüklenici olamazlar.
  4. Ortak Girişim Ortakları: Yüklenicinin ortak girişim olması halinde, ortak girişimin ortakları da alt yüklenici olarak çalıştırılamazlar.
  5. Yabancı İstekliler: Belirli Bakanlar Kurulu Kararında belirtilen yabancı istekliler de alt yüklenici olamazlar.

Alt yüklenicilerin, vergi veya Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) borcu bulunsa dahi, alt yüklenici olma engelinin aranıp aranmayacağına yönelik Kanun’da açıkça bir atıf yapılmadığı belirtilmektedir.

Yüklenicinin Sorumluluğu

Alt yüklenicilik, ana yüklenicinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Alt yüklenicilerin yaptığı bütün işlerden idareye karşı yüklenici sorumludur. Alt yüklenicilerin idarece kabul edilerek onaylanması, bu sorumluluğu hiçbir şekilde değiştirmez veya kaldırmaz.

Alt yüklenicilerin çalıştırdığı işçi, personel ve teknik elemanların tamamı da yüklenicinin elemanları hükmünde olup, bunların ücretlerinin ödenmesinden de doğrudan doğruya yüklenici sorumludur. Yüklenici, personel alacaklarının ödenmemesi durumunda idarenin müdahale hakkına sahip olduğunu bilmeli ve bu konuda gerekli ödemeleri yapmak zorundadır.

Sonuç

Alt yüklenicilik müessesesi, teknik uzmanlık ve iş bölümü açısından fayda sağlasa da, bu ilişkinin kurulması kesin kurallara tabidir. Alt yüklenicinin hukuki ve cezai yasaklılık durumlarının titizlikle kontrol edilmesi, oran sınırlamalarına uyulması ve idare onayının alınması zorunludur. Nihayetinde, alt yüklenicilerin eylemlerinden kaynaklanan tüm sorumluluk ve sonuçlar, her zaman ana yükleniciye aittir.