KAMU MALİ YÖNETİMİNDE HARCAMA YETKİLİSİNİN ROLÜ VE MALİ SORUMLULUKLARI

Kamu mali yönetimi, kamu kaynaklarının tanımlanmış standartlara uygun olarak etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını amaçlar. Bu sistemin temel direklerinden biri olan harcama yetkilisi müessesesi, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile düzenlenmiştir.

Harcama Yetkilisi Tanımı ve Belirlenmesi

Harcama yetkilisi, bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisidir. Harcama birimi ise, kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi bulunan birimi ifade eder.

Harcama yetkililerinin belirlenmesinde, idarelerin teşkilat yapısı ve personel durumu gibi nedenlerle güçlük bulunan idareler ile bütçelerinde harcama birimleri sınıflandırılmayan idarelerde harcama yetkisi, üst yönetici veya üst yöneticinin belirleyeceği kişiler tarafından yürütülebilir. Bu durum, mahalli idarelerde İçişleri Bakanlığının, diğer idarelerde ise Maliye Bakanlığının uygun görüşü üzerine gerçekleştirilebilir. Yükseköğretim Kurulu ile üniversiteler ve yüksek teknoloji enstitülerinde ise harcama yetkilileri ödenek gönderme belgesiyle belirlenir; kendisine ödenek gönderilen birimin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir.

Kanunların verdiği yetkiye dayanarak yönetim kurulu, icra komitesi, komisyon ve benzeri kurul veya komite kararıyla yapılan harcamalarda, harcama yetkisinden doğan sorumluluk kurul, komite veya komisyona ait olur.

Harcama yetkisinin belirlenmesi, bir üst yönetim kademesinde birleştirilmesi ve devredilmesine ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir. Ancak, harcama yetkisinin devredilmesi, yetkiyi devredenin idari sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Harcama yetkilileri, bütçede öngörülen ödenekleri kadar veya ödenek gönderme belgesiyle kendisine ödenek verilenler ise tahsis edilen ödenek tutarında harcama yapabilirler.

Harcama Yetkilisinin Temel Görevleri

Harcama yetkilisinin kamu kaynaklarının kullanımındaki merkezi rolü, verdiği harcama talimatı ile başlar. Bütçelerden harcama yapılabilmesi, harcama yetkilisinin harcama talimatı vermesiyle mümkündür.

Harcama talimatlarında bulunması gereken zorunlu bilgiler şunlardır:

  1. Hizmet gerekçesi,
  2. Yapılacak işin konusu ve tutarı,
  3. Süresi,
  4. Kullanılabilir ödeneği,
  5. Gerçekleştirme usulü,
  6. Gerçekleştirmeyle görevli olanlara ilişkin bilgiler.

Harcama yetkilisi, kamu ihale mevzuatına tabi alımlarda standart form olan onay belgesini imzalar ki, bu belge mahiyet itibarıyla harcama talimatının karşılığıdır. İhaleli olsun veya olmasın gider gerektiren işlerin yapılmasında harcama talimatı gereklidir.

Giderin gerçekleştirilmesi ise, harcama yetkililerince belirlenen görevli (gerçekleştirme görevlisi) tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanır. Harcama yetkilisi, giderin gerçekleşmesinin son aşamasında da görev aldığından, harcamanın mevzuata uygunluğundan da sorumludur.

Harcama Yetkilisinin Sorumlulukları

Harcama yetkilileri, sadece idari değil, aynı zamanda mali sorumluluk altındadır. Sorumlulukları üç ana başlıkta toplanır:

  1. Mevzuata Uygunluk Sorumluluğu: Harcama yetkilileri, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük, yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından sorumludur. Bu, ödeneğin yeterli olması, bütçe tertibine uygunluk ve ihale usulünün doğru tespit edilmesi gibi hususları kapsar. Sayıştay kararlarına göre, harcama yetkilileri mevzuatın yanlış yorumlanmasından kaynaklanan zararlardan dahi sorumlu tutulabilirler.
  2. Kaynakların Etkili, Ekonomik ve Verimli Kullanılması Sorumluluğu: Harcama yetkilileri, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından sorumludur.
  3. Diğer İşlemlerden Sorumluluk: Kanun çerçevesinde yapmaları gereken diğer işlemlerden de sorumludurlar. Harcama yetkilisi, Sayıştay’a karşı hesap verme konusunda tam ve doğrudan sorumlu olan tek yetkilidir; giderin yapılmasına karar vermekten ödeme aşamasına kadar tüm işlemleri emir ve talimatı çerçevesinde yürüten kişidir.

Harcama yetkilileri, kamu zararı oluşturmamakla birlikte bütçelere veya ödenek miktarına aykırı harcama talimatı vermekten dolayı idari para cezasına çarptırılabilirler.

Üst Yöneticilerle İlişkisi

Bakanlıklarda müsteşar, diğer kamu idarelerinde en üst yönetici, il özel idarelerinde vali ve belediyelerde belediye başkanı üst yöneticidir (Milli Savunma Bakanlığında bu kişi Bakandır). Üst yöneticiler, harcama yetkilileri aracılığıyla kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden, mali yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi ve izlenmesinden sorumlu olup, Bakana veya mahalli idarelerde meclislerine karşı hesap verirler. Harcama yetkilileri, bu sorumluluğun gereklerini yerine getirmekte üst yöneticilere bağlıdır.

Sonuç

Harcama yetkilisi, kamu mali sisteminin merkezi figürüdür. Harcama talimatı vererek gider sürecini başlatan ve ödeme emrini imzalayarak süreci tamamlayan bu yetkililer, kaynakların hukuka uygun ve en verimli şekilde kullanılmasından doğrudan sorumludur. Harcama yetkilisinin doğru kararlar alması, kamu kaynaklarının şeffaf ve hesap verilebilir bir şekilde yönetilmesi için hayati önem taşır.