Giriş

Birden fazla yılı kapsayan (yıllara sari) kamu yapım işlerinde, işin zamanında tamamlanması, idarenin sözleşmesel yükümlülüklerini, özellikle de ödenek temini ve hakediş ödemelerini zamanında yerine getirmesine sıkı sıkıya bağlıdır. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, idarelere, ihaleye çıkmadan önce işin süresine uygun olarak yıllara sari bütçeleme yapma zorunluluğu getirmiştir. Uygulamada, idarenin bu yükümlülüğünü yerine getirememesi, yani "ödenek yetersizliği" veya onaylanmış hakedişlerin geç ödenmesi, iş programının aksamasına ve işin gecikmesine neden olmaktadır. Bu durumda, gecikmenin idare kusurundan kaynaklandığı açıktır, ancak bu gecikmenin süre ve mali sonuçlarının (süre uzatımı ve ödenek aktarımı) nasıl yönetileceği, önemli bir anlaşmazlık konusudur.

Bu makalede, Yüksek Fen Kurulu'nun 16.03.2022 tarihli ve 2022/86 sayılı kararı incelenerek, geçici hakedişlerin geç ödenmesinin "ödenek yetersizliği" kapsamında idare kusuru sayılıp sayılmayacağı, bu kusurun yükleniciye süre uzatımı hakkı verip vermeyeceği ve harcanamayan yıl ödeneğinin bir sonraki yıla nasıl aktarılacağı hususları, ilgili mevzuat çerçevesinde ele alınacaktır.

İlgili Mevzuat ve Hukuki Zemin

  • 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu Madde 62/a: Birden fazla yılı kapsayan işlerde, işin süresine uygun olarak yıllar itibarıyla ödeneğin bütçelerde bulunmasını sağlamak üzere programlamanın yapılmış olmasının zorunlu olduğunu hükme bağlar.
  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 29/4: İdarenin, sözleşmenin ifasına ilişkin yükümlülüklerini (yer teslimi, proje onayı, ödenek yetersizliği gibi) yüklenicinin kusuru olmaksızın yerine getirmemesi ve bu nedenle gecikmelerin meydana gelmesi halinde, işin bir kısmına veya tamamına ait sürenin en az gecikilen süre kadar uzatılacağını düzenler.
  • YİGŞ Madde 39/4-f: Onaylanmış bir hakedişin, tahakkuka bağlandıktan sonra sözleşmede farklı bir süre belirtilmemişse on beş gün içinde ödenmesi gerektiğini belirtir.
  • İşe Ait Sözleşme Madde 11 (Tip Sözleşme): Genellikle YİGŞ'ye paralel olarak, hakedişin onaylandıktan sonra otuz gün içinde tahakkuka bağlanarak on beş gün içinde ödeneceğini düzenler.

Bu hükümler, idarenin sadece yıl bazında yeterli ödeneği programlamasını değil, aynı zamanda yapılan işin karşılığı olan hakedişleri de zamanında ödemesini bir yükümlülük olarak getirmektedir.

Kararın İncelenmesi (YFK 2022/86 Sayılı Karar)

  1. Olayın Özeti ve Anlaşmazlık

Bir yüzme havuzu yapım işinde, idare 2021 yılı için ayrılan sözleşme ödeneğinin tamamını harcayacak bütçe ödeneğini temin edememiş ve düzenlenen geçici hakedişlerin bir kısmını hiç ödememiş, bir kısmını ise sözleşmede öngörülen süreden çok daha geç ödemiştir. Yüklenici, bu durumun idare kusuru olduğunu, iş programını aksattığını belirterek, gecikme kadar süre uzatımı verilmesini ve harcanamayan 2021 yılı sözleşme ödeneğinin 2022 yılına aktarılmasını talep etmiştir. İdare ise, yüklenicinin zaten iş programının gerisinde olduğunu ve bu nedenle ödenek yetersizliğinden kaynaklanan bir gecikme olmadığını savunarak talebi reddetmiştir.

  1. Yüksek Fen Kurulu'nun Değerlendirmesi ve Kararı

Yüksek Fen Kurulu, uyuşmazlığı YİGŞ'nin 29. maddesi çerçevesinde ele alarak şu önemli tespitlerde bulunmuştur:

  • Geçici Hakedişlerin Geç Ödenmesi, Bir "Ödenek Yetersizliği" ve İdare Kusurudur: Kurul, hakedişlerin sözleşmede belirtilen sürede ödenmemesinin, idarenin sözleşmesel bir yükümlülüğünü yerine getirmemesi anlamına geldiğini ve bu durumun YİGŞ Madde 29/4'te sayılan "ödenek yetersizliği gibi" idare kusuru hallerinden biri olduğunu net bir şekilde ortaya koymuştur.
  • Yüklenicinin Engeli Kaldırma Gücünün Olmaması: Kurul, idareden kaynaklanan bu ödenek yetersizliği engelini yüklenicinin ortadan kaldırmaya gücünün yetmeyeceğinin açık olduğunu vurgulamıştır. Bir yükleniciden, ödemesi yapılmadığı halde aynı hızda imalata devam etmesi beklenemez.
  • Süre Uzatımı ve Ödenek Aktarımı Zorunluluğu: Bu tespitler ışığında Kurul, hakediş ödemelerindeki gecikmenin hesaplanarak yükleniciye süre uzatımı verilmesi ve bu süreye tekabül eden ve harcanamayan 2021 yılı sözleşme ödeneğinin 2022 yılına aktarılması gerektiğine karar vermiştir.
  • İdarenin "Yüklenici Programın Gerisinde" Savunmasının Reddi: Kurul, idarenin "yüklenicinin zaten programın gerisinde olduğu" yönündeki savunmasını dolaylı olarak reddetmiştir. Hakedişlerin zamanında ödenmemesi, zaten tek başına iş programının aksaması için yeterli bir sebep teşkil eder. İdarenin kendi kusuru nedeniyle oluşan bir gecikmeyi, yüklenicinin kusuru olarak yorumlaması hukuken kabul edilemez.

Sonuç

Yüksek Fen Kurulu'nun 2022/86 sayılı kararı, yıllara sari yapım işlerinde idarelerin ödeme disiplininin sözleşmenin süresine olan etkisini netleştiren önemli bir karardır. Bu karardan çıkarılması gereken temel ilkeler şunlardır:

  1. İdarelerin, sadece yıl başında yeterli bütçe ödeneği ayırması değil, aynı zamanda düzenlenen geçici hakedişleri sözleşmede belirtilen süreler içinde ödemesi de sözleşmesel bir yükümlülüktür.
  2. Onaylanmış hakedişlerin zamanında ödenmemesi, YİGŞ Madde 29/4 kapsamında bir "ödenek yetersizliği" ve "idare kusuru" olarak kabul edilir.
  3. Bu kusur nedeniyle işin ilerlemesinde bir gecikme yaşanması halinde, yükleniciye gecikme süresi kadar süre uzatımı verilmesi zorunludur.
  4. Verilen süre uzatımına paralel olarak, ilgili yılda harcanamayan sözleşme ödeneği bir sonraki yıla aktarılmalıdır.

Bu karar, yüklenicileri idarelerin ödeme gecikmeleri karşısında koruyan, iş programının ve sözleşme süresinin adil bir şekilde yönetilmesini sağlayan bir güvence niteliğindedir. İdarelerin, bütçe planlamalarını ve nakit akışlarını, sözleşmesel ödeme takvimlerine uyacak şekilde titizlikle yönetmeleri gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.