Giriş

Kamu yapım işleri sözleşmelerinde, işin süresi belirlenirken, o bölgenin iklim koşulları dikkate alınarak "havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan devresi" (kış dönemi) genellikle süreye dâhil edilir. Yüklenici, havanın fen noktasında çalışılmaya uygun olmadığı günlerde çalışamadığı gerekçesiyle kural olarak ek süre talep edemez. Ancak, idarenin kusuru veya mücbir sebeplerle yükleniciye bir süre uzatımı verilmesi gerektiğinde, bu ek sürenin hesaplanmasında çalışılmayan bu devrenin nasıl dikkate alınacağı, karmaşık ve sıkça anlaşmazlığa neden olan bir konudur. Verilen ek sürenin çalışılamayacak döneme denk gelmesi halinde, bu dönem de süreye eklenmeli midir?

Bu makalede, Yüksek Fen Kurulu'nun 09.03.2022 tarihli ve 2022/74 sayılı kararı ile Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 19.01.2022 tarihli ve 50912 sayılı kararı temel alınarak, yapım işlerinde süre uzatımlarının "havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan devre" ile ilişkisi, Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) hükümleri çerçevesinde incelenecektir.

İlgili Mevzuat ve Hukuki Zemin

  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 29/9: Bu madde, süre uzatımı ve çalışılmayan günler ilişkisinin temelini oluşturur. Maddenin ilk kısmı, yüklenicinin, sözleşmede süresi belirlenirken zaten dikkate alındığı için, normalde çalışılmayan günleri öne sürerek süre uzatımı isteyemeyeceğini belirtir. Ancak maddenin son ve en kritik cümlesi şöyledir: "Ancak süre uzatımlarında, yapılacak işin özelliğine göre çalışılamayacak günler de dikkate alınarak verilecek süre belirlenir.". Bu hüküm, idare kusuru gibi nedenlerle sonradan verilen ek sürelerin hesaplanmasında, çalışılmayan dönemin dikkate alınması gerektiğini açıkça ortaya koyar.
  • Sözleşme Hükümleri: Genellikle tip sözleşmelerin 9. maddesinde, işin süresi ve o işyeri için "havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmayan" tarih aralığı (örneğin, 15 Aralık - 1 Nisan) belirtilir.

Kararların İncelenmesi

Her iki karar da YİGŞ Madde 29/9'un son cümlesinin nasıl yorumlanması gerektiğine odaklanmaktadır.

Yüksek Fen Kurulu Kararı (2022/74)

  • Olayın Özeti: Bir bina yapım işinde, idarenin yapı ruhsatını geç alması nedeniyle yükleniciye 144 gün süre uzatımı verilmiştir. Bu ek süre, işin ilk bitim tarihine eklendiğinde, yeni bitim tarihi "havanın fen noktasından çalışılmaya uygun olmayan devre" içine denk gelmiştir. Yüklenici, verilen 144 güne ek olarak, bu çalışılmayan dönemin de süreye eklenmesini talep etmiştir.
  • YFK'nın Değerlendirmesi: Kurul, YİGŞ Madde 29/9'un son cümlesine atıfta bulunarak, süre uzatımı verilirken "yapılacak işin özelliğine göre çalışılamayacak günlerin de dikkate alınarak" sürenin belirlenmesi gerektiğini vurgulamıştır. Kurul, bu değerlendirmeyi yapma ve nihai süreyi belirleme konusundaki yetki ve sorumluluğun idareye ait olduğuna karar vermiştir. Yani, idarenin, kalan imalatların (örneğin, ince işler, iç tesisat vb.) kış döneminde yapılıp yapılamayacağını teknik olarak değerlendirmesi ve süre hesabını buna göre yapması gerektiğini belirtmiştir.

Sayıştay Temyiz Kurulu Kararı (50912)

  • Olayın Özeti: Bir asfalt kaplama işinde, idareden kaynaklanan nedenlerle yükleniciye 85 gün süre uzatımı verilmiştir. Bu süre işin bitim tarihini kış dönemine (çalışılamayacak devreye) sarkıtmıştır. İdare, YİGŞ Madde 29/9'a ve işin niteliğine (asfalt işinin kışın yapılamayacağı gerçeğine) dayanarak, bu 85 güne ek olarak tüm kış dönemini de kapsayan toplam 185 gün ilave süre vermiştir. Sayıştay denetçisi bu uygulamayı usulsüz bularak kamu zararı çıkarmıştır.
  • Sayıştay Temyiz Kurulu'nun Değerlendirmesi: Temyiz Kurulu, Daire'nin tazmin hükmünü bozarak idarenin uygulamasını hukuka uygun bulmuştur. Kurul'un gerekçeleri, YFK'nın yaklaşımını tamamlar niteliktedir:
    • "İşin Özelliği" Vurgusu: Kurul, YİGŞ Madde 29/9'un uygulanmasında anahtar kavramın "işin özelliği" olduğunu belirtmiştir. İhale kapsamındaki ağırlıklı iş kaleminin asfalt olması ve Karayolları Teknik Şartnamesi'ne göre asfalt seriminin belirli sıcaklık ve yağış koşulları gerektirmesi, bu işin kışın yapılmasını teknik olarak imkânsız kılmaktadır.
    • Objektif Değerlendirme: İdarenin, geçmiş yıllara ait meteorolojik verileri ve teknik şartnameleri dikkate alarak, uzatılan sürenin denk geldiği kış döneminde imalatın yapılamayacağı sonucuna varması, keyfi bir karar değil, objektif ve teknik bir değerlendirmedir.
    • Mevzuata Uygunluk: Bu objektif ve teknik gerekçelere dayanılarak, YİGŞ Madde 29/9 uyarınca çalışılamayacak kış döneminin de süre uzatımına eklenmesinde mevzuata aykırılık ve dolayısıyla kamu zararı bulunmadığına karar verilmiştir.

Sonuç

Yüksek Fen Kurulu ve Sayıştay Temyiz Kurulu'nun bu iki önemli kararı, süre uzatımlarında "havanın fen noktasından çalışılmaya uygun olmayan devre"nin nasıl ele alınacağı konusunda yeknesak bir içtihat oluşturmaktadır. Bu kararlardan çıkarılacak temel ilkeler şunlardır:

  1. Yüklenici, sözleşmede öngörülen normal iş süresi içindeki çalışılmayan günleri gerekçe göstererek süre uzatımı talep edemez.
  2. Ancak, idarenin kusuru veya mücbir sebep gibi haklı bir nedenle yükleniciye ek süre (süre uzatımı) verilmesi gerektiğinde, YİGŞ Madde 29/9'un son cümlesi devreye girer.
  3. Bu durumda idare, uzatılan sürenin denk geldiği dönemde yapılması gereken imalatların "işin özelliğini" dikkate alarak bir değerlendirme yapmak zorundadır.
  4. Eğer kalan imalatlar, teknik olarak (örneğin asfalt, dış cephe boyası gibi) o mevsimde yapılamayacak nitelikte ise, çalışılamayacak olan bu dönem de hesaplanan süre uzatımına eklenmelidir. Eğer imalatlar (örneğin, bina içi ince işler) kışın da yapılabilecek nitelikte ise, bu dönemin eklenmesine gerek olmayabilir.
  5. Bu teknik değerlendirmeyi yapma ve nihai süreyi belirleme yetki ve sorumluluğu idareye aittir. İdarenin bu konudaki kararı, keyfi olmamalı; teknik şartnameler, meteorolojik veriler gibi objektif kriterlere dayanmalıdır.

Bu kararlar, süre uzatımı süreçlerinde hem idarenin keyfi davranmasını engelleyerek yüklenicinin haklarını korumakta, hem de işin teknik gerekliliklere uygun olarak tamamlanmasını güvence altına almaktadır.