Giriş: Sözleşmedeki Boşluk ve Fiyatlandırma Krizi
Uzun süreli yapım işi sözleşmelerinin en karmaşık ve en çok uyuşmazlığa neden olan konularından biri, projenin ilerleyen aşamalarında ortaya çıkan ve sözleşmede hiç öngörülmemiş "yeni iş kalemlerinin" fiyatlandırılmasıdır. Özellikle fiyat farkı verilen işlerde, bu yeni işin gelecekteki hakedişlerinin doğru hesaplanabilmesi için, öncelikle o işin "ihale tarihindeki" baz fiyatının doğru bir şekilde tespit edilmesi gerekir.
Peki, ihale tarihinde var olmayan bir işin, o tarihteki fiyatı nasıl bulunur? Daha da karmaşığı, bu yeni iş kalemi, birden fazla farklı malzemenin (rayicin) bir araya gelmesiyle oluşuyorsa ve bu malzemelerin bir kısmının ihale tarihindeki fiyatı resmi kayıtlarda varken, diğerlerinin fiyatı hiç bilinmiyorsa ne yapılacaktır? Bu durum, idareler ve yükleniciler arasında ciddi fiyatlandırma krizlerine yol açıyordu. Kamu İhale Kurulu (KİK), 2022/DK.D-470 sayılı ilke kararıyla, bu teknik soruna son derece akılcı ve matematiksel bir "karma fiyat" formülü getirerek çözüm bulmuştur.
Sorunun Anatomisi: Karma Girdili Yeni İş Kalemi
Sorunu somut bir örnekle anlamak mümkündür: Bir inşaat projesinde, sözleşmede olmayan, özel bir kompozit panel imalatına ihtiyaç duyulduğunu varsayalım. Bu panelin içinde iki ana girdi bulunsun:
Girdi A (Fiyatı Bilinen): Standart bir çimento türü. Bu çimentonun ihale tarihindeki resmi birim fiyatı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın poz listelerinde mevcuttur.
Girdi B (Fiyatı Bilinmeyen): İthal, özel bir polimer malzeme. Bu malzemenin ihale tarihinde Türkiye'de bir resmi fiyatı veya rayici bulunmamaktadır.
Bu durumda, kompozit panelin "ihale tarihindeki" baz birim fiyatı nasıl hesaplanacaktır? İdare, sadece fiyatı bilinen çimentoyu mu baz alacak? Yoksa her iki girdinin de bugünkü fiyatını alıp, genel bir enflasyon oranıyla mı geriye gidecek? Bu yöntemlerin hiçbiri tam olarak adil bir sonuç vermiyordu.
KİK'in Hibrit Çözümü: Bilinenden Bilinmeyene Gidiş
KİK, bu sorunu çözmek için son derece mantıklı, hibrit bir yöntem önermiştir. Karar, yeni iş kalemini oluşturan girdileri "fiyatı bilinenler" ve "fiyatı bilinmeyenler" olarak ikiye ayırmakta ve her biri için farklı bir hesaplama tekniği uygulamaktadır.
KİK'in Karma Fiyat Formülü:
- Adım (Fiyatı Bilinen Girdiler): Yeni iş kaleminin içindeki, ihale tarihi itibarıyla Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 22. maddesindeki yöntemlerle (resmi pozlar, idare analizleri vb.) fiyatı belirlenebilen rayiçler (örneğimizdeki çimento) için, doğrudan o tarihteki fiyatları kullanılır.
- Adım (Fiyatı Bilinmeyen Girdiler): Yeni iş kaleminin içindeki, ihale tarihi itibarıyla fiyatı hiçbir şekilde belirlenemeyen rayiçler (örneğimizdeki ithal polimer) için ise farklı bir yol izlenir:
Önce, bu malzemenin içinde bulunulan aydaki (uygulama ayındaki) piyasa fiyatı tespit edilir.
Sonra, bu güncel fiyat, o aya ait fiyat farkı katsayısına (Pn) bölünerek, matematiksel olarak ihale tarihinin içinde bulunduğu aya indirgenir (deflate edilir). Bu işlem, malzemenin ihale tarihindeki "varsayımsal" fiyatını bulmayı sağlar.
- Adım (Birleştirme): Bu iki yöntemle bulunan fiyatlar (bilinen girdilerin gerçek geçmiş fiyatı + bilinmeyen girdilerin indirgenmiş varsayımsal fiyatı) bir araya getirilerek, yeni iş kaleminin ihale tarihine ait nihai baz birim fiyatı karma bir şekilde oluşturulur.
Kararın Değerlendirmesi: Teknik Ustalık ve Hakkaniyet
KİK'in bu kararı, sözleşme yönetimi tekniği açısından bir ustalık örneğidir ve son derece adil bir mekanizma kurmaktadır.
Veriye Dayalı Objektiflik: Karar, eldeki mevcut ve güvenilir veriyi (bilinen fiyatları) sonuna kadar kullanmayı, sadece bilinmeyen kısımlar için varsayımsal bir hesaplama yapmayı öngörür. Bu, keyfiliği ve spekülasyonu en aza indirir.
Hakkaniyet: Yüklenicinin, fiyatı sonradan çok artmış bir malzeme için haksız bir kazanç elde etmesini önlerken (çünkü fiyat geriye doğru indirgenir), idarenin de piyasada hiç olmayan bir malzeme için gerçek dışı düşük bir fiyat dayatmasının önüne geçer.
Uyuşmazlıkları Azaltması: Taraflara, izlenmesi gereken net, matematiksel ve şeffaf bir prosedür sunarak, yeni birim fiyat analizlerindeki en büyük anlaşmazlık kaynaklarından birini ortadan kaldırır.
Bu kararın uygulanmasındaki tek hassas nokta, fiyatı bilinmeyen bir malzemenin "uygulama ayındaki fiyatının" doğru ve tarafsız bir şekilde tespit edilmesidir. Bu tespitin, piyasa rayiçlerine uygun ve belgelendirilebilir bir şekilde yapılması, formülün sağlıklı işlemesi için kritik öneme sahiptir.
Sonuç
KİK'in 2022/DK.D-470 sayılı kararı, yapım işi sözleşmelerindeki yeni birim fiyat analizlerine dair karmaşık bir soruna, son derece zarif ve akılcı bir çözüm getirmiştir. "Karma Fiyat" formülü, eldeki somut verilerle matematiksel projeksiyonları birleştirerek, hem kamu kaynağını koruyan hem de yüklenicinin hakkını gözeten adil bir denge kurmaktadır. Bu karar, idarelere ve yüklenicilere, öngörülemeyen durumlar karşısında nasıl bir yol izleyecekleri konusunda açık bir kılavuz sunarak, sözleşme yönetiminde daha şeffaf ve daha az ihtilaflı bir dönemin kapısını aralamaktadır.
Yorum Bırak