1. Yap-İşlet-Devret (YİD) Modeli Nedir?

YİD modeli, kamu hizmeti niteliği taşıyan yatırımların özel bir finansman yöntemiyle hayata geçirilmesidir. Bu modelde yatırımcı şirket, projenin maliyetini ve işletme giderlerini, sunduğu mal veya hizmetin (örneğin elektrik veya geçiş ücreti) bedelini idareden veya kullanıcılardan tahsil ederek karşılar.

2. Kanun Kapsamına Giren Yatırım Türleri

3996 sayılı Kanun, çok geniş bir yatırım yelpazesine hitap eder. Başlıca alanlar şunlardır:

  • Ulaştırma: Otoyollar, demiryolları, raylı sistemler, tüneller, köprüler, hava alanları ve liman kompleksleri.

  • Lojistik ve Ticaret: Gar kompleksleri, lojistik merkezleri, depo ve silo tesisleri, toptancı halleri ve ticari binalar.

  • Enerji: Elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve maden işletmeleri.

  • Çevre ve Su: Barajlar, sulama sistemleri, arıtma tesisleri, kanalizasyon ve su yolu projeleri (Kanal İstanbul vb.).

  • Sosyal Alanlar: Yurtlar, spor tesisleri, tema parklar, kongre merkezleri ve turizm yatırımları.

3. Sözleşme Süresi ve Devir Esasları

YİD modelinin en temel özelliklerinden biri, tesisin belirli bir süre sonra devlete geri dönmesidir:

  • Süre Sınırı: Yapılan sözleşmelerin süresi hiçbir şekilde 49 yılı geçemez.

  • Devir Şartları: Sözleşme süresi dolduğunda yatırım; bakımlı, çalışır durumda ve tüm borçlarından arındırılmış olarak bedelsiz bir şekilde kamuya devredilir.

  • Hukuki Niteliği: İdare ile yatırımcı şirket arasındaki sözleşmeler özel hukuk hükümlerine tabidir.

4. Devlet Tarafından Sağlanan Garantiler ve Destekler

Projelerin ekonomik olarak sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla kanun çeşitli mekanizmalar sunar:

  • Talep Garantisi: Üretilen mal veya hizmet için (araç sayısı, yolcu sayısı vb.) idare tarafından asgari bir miktar garanti edilebilir.

  • Katkı Payı: Yatırımın bedelinin kullanıcılar tarafından tamamen karşılanamadığı durumlarda devlet bütçesinden yapılan destek ödemesidir.

  • Kredi Üstlenimi: Eğer sözleşme süresinden önce feshedilirse, projenin tamamlanan kısmına ait dış kredi borçlarının idare tarafından üstlenilmesi mümkündür.

5. Vergi Avantajları ve İstisnalar

YİD projelerini teşvik etmek amacıyla yatırımcılara önemli muafiyetler tanınmıştır:

  • Vergi Muafiyeti: İdare ile şirket arasındaki tüm işlemler damga vergisi ve harçlardan muaftır.

  • Taşınmaz Kullanımı: Proje kapsamında kullanılan kamu taşınmazları veya Hazine arazileri için şirketten kullanım bedeli veya hasılat payı alınmaz.

  • İhale Muafiyeti: Bu model kapsamındaki yatırımlar 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi değildir.

6. Mahalli İdarelerin (Belediyeler) Yetkileri

Belediyeler ve bağlı kuruluşları; arıtma, geri kazanım, atık yönetimi ve sıfır atık tesisleri gibi çevre yatırımlarında YİD modelini kullanabilir. Belirli bir limitin (yeniden değerleme oranına göre güncellenen) altındaki projeler için merkezi yetkilendirme kararı aranmadan işlemler yürütülebilir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

YİD projelerinde kamulaştırma nasıl yapılır? Kamulaştırma işlemleri idare tarafından yapılır ve mülkiyet idareye ait olur. Ancak kamulaştırma bedelinin şirket tarafından ödenmesi sözleşmeye eklenebilir.

YİD sözleşmesi özel hukuk sözleşmesi midir? Evet, 3996 sayılı Kanun uyarınca yapılan sözleşmeler özel hukuk hükümlerine tabidir.

İşletme süresi bittiğinde ne olur? Tesis, her türlü borç ve yükümlülükten arınmış şekilde bedelsiz olarak ilgili kamu kurumuna geçer.