Giriş

Belediyeler, kamu hizmetlerini vatandaşlara en yakın noktada sunan önemli yerel yönetim birimleridir. Bu hizmetlerin etkin bir şekilde yürütülmesi, yeterli ve nitelikli personele sahip olmalarına bağlıdır. Ancak personel istihdamı, belediye bütçelerinin en büyük gider kalemlerinden birini oluşturur. Kamu kaynaklarının verimli kullanılması ve belediyelerin mali disiplininin sağlanması amacıyla, kanun koyucu personel giderlerinin toplam bütçe gelirlerine oranına bir üst sınır getirmiştir. Bu oran, belediyelerin mali sağlığını korumak ve yatırım kapasitelerini sınırlamamak için kritik bir denge unsurudur. Peki, belediye personel alımında bu gider oranı nedir, nasıl hesaplanır ve aşılması ne gibi sonuçlar doğurur?

 

Yasal Dayanak: 5393 Sayılı Belediye Kanunu Madde 49

Belediyelerde personel giderlerine ilişkin temel düzenleme, 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 49. maddesinde yer almaktadır. Bu madde, belediyenin yıllık toplam personel giderlerinin, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin belirli bir oranını aşamayacağını hükme bağlar. Bu oran, belediyelerin mali yapılarının sürdürülebilirliğini sağlamak ve hizmetler için ayrılması gereken kaynakların personel maaşlarına harcanmasını önlemek amacıyla konulmuştur.

Kanuna göre, belediyenin yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'na göre belirlenecek yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarının %30'unu aşamaz. Nüfusu 10.000'in altında olan belediyelerde ise bu oran %40 olarak uygulanır.

 

Personel Gider Oranı Nasıl Hesaplanır?

Hesaplama, iki temel veriye dayanır: "Toplam Personel Gideri" ve "Yeniden Değerlenmiş Bütçe Geliri".

  1. Personel Gideri Kapsamına Neler Girer?

Hesaplamaya dahil edilecek personel giderleri oldukça geniştir ve sadece maaşlardan ibaret değildir. Bu kapsama giren temel harcamalar şunlardır:

  • Belediyede çalışan memurlar, sözleşmeli personel ve işçiler dahil tüm personele yapılan aylık, ücret, ikramiye, her türlü zam ve tazminatlar gibi ödemeler.
  • Sosyal güvenlik kurumlarına ödenen devlet primleri ve diğer sosyal haklar.
  • Belediye şirketlerinde çalışan personel bu hesaba dahil edilmez. Gider oranı, doğrudan belediye bütçesinden maaş alan kadrolu ve sözleşmeli personeli kapsar.
  1. Yeniden Değerlenmiş Bütçe Geliri Nasıl Bulunur?

Bu, oranın paydasını oluşturan kısımdır ve şu adımlarla hesaplanır:

  • En Son Yıl Bütçe Gelirinin Tespiti: Hesaplamanın yapıldığı yıldan bir önceki yılın kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamı esas alınır. Örneğin, 2025 yılında yapılacak bir hesaplama için 2024 yılının gerçekleşen toplam bütçe geliri kullanılır.
  • Yeniden Değerleme Oranının Uygulanması: Tespit edilen bu bütçe geliri, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından her yıl ilan edilen "yeniden değerleme oranı" ile çarpılarak artırılır. Bu işlem, bütçe gelirini güncel ekonomik koşullara ve enflasyona göre ayarlamayı amaçlar.

Formül:

Personel Gider Oranı = Yıllık Toplam Personel Gideri / (Gerçekleşen En Son Yıl Bütçe Geliri) x (1 + Yeniden Değerleme Oranı)

Örnek Hesaplama:

Bir belediyenin 2024 yılı kesinleşmiş bütçe gelirinin 50.000.000 TL olduğunu varsayalım. 2025 yılı için yeniden değerleme oranı %50 olarak açıklanmış olsun.

  • Yeniden Değerlenmiş Bütçe Geliri:

50.000.000 x (1 + 0,50) = 75.000.000 TL

  • Yasal Personel Gider Limiti (%30):

75.000.000 x 0,30 = 22.500.000 TL

Bu belediyenin 2025 yılındaki toplam personel giderleri 22.500.000 TL'yi aşamaz. Eğer mevcut personel gideri bu limitin altındaysa, aradaki fark kadar yeni personel alımı için bütçe imkanı var demektir.

 

Gider Oranının Aşılmasının Sonuçları

Belediye Kanunu, bu oranın aşılması durumunda ciddi yaptırımlar öngörmektedir. Personel giderleri yasal limiti aşan bir belediye, bu oranın tekrar yasal sınırlara inmesine kadar yeni personel alımı yapamaz. Bu yasak, belediyenin hizmet kapasitesini doğrudan etkileyebilecek önemli bir kısıtlamadır. Bunun haricinde Sayıştay denetimlerinde bu konu ele alınmakta ve düzenlilik denetim raporlarında konu edilmektedir.

Ancak, bu kuralın istisnaları da vardır. Mevcut memur kadrolarından boşalanlara yeniden atama yapılması veya kanunlarla belediyeye zorunlu olarak yüklenen yeni görevler için personel alımı yapılması gibi durumlar bu yasağın dışında tutulabilir. Yıl içinde aylık ve ücretlerde beklenmedik bir artış olması durumunda, bu artıştan kaynaklanan gider artışı, oran hesaplamasında dikkate alınmaz.

 

Sonuç

Belediyelerde personel gider oranının yasal limitler içinde tutulması, mali sürdürülebilirlik ve etkin kaynak yönetimi için bir zorunluluktur. %30 (veya küçük belediyeler için %40) olarak belirlenen bu oran, belediye yönetimlerine personel planlaması yaparken uymaları gereken net bir çerçeve sunar. Bu oranın doğru bir şekilde hesaplanması ve takip edilmesi, hem belediyenin mali sağlığını korur hem de yatırım ve diğer hizmetler için yeterli kaynağın ayrılmasını sağlayarak belde sakinlerine sunulan hizmet kalitesinin artmasına olanak tanır.