İş Artışı ve İş Eksilişinin Hukuki Dayanağı

Hizmet alımlarında iş artışı ve iş eksilişi, 4735 sayılı Kanun'un 24. maddesi ve HİGŞ'nin ilgili hükümleri ile düzenlenir. Kanun, öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde, artışa konu olan işin belirli şartları taşıması koşuluyla aynı yükleniciye yaptırılabileceğini belirtir. İş artışı, idarenin ihtiyacının devamlılığı ve işin asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması durumlarında gündeme gelir.

İş artışının yapılabilmesi için gereken temel şartlar şunlardır:

  • İşin, sözleşmeye konu iş tanımı içinde kalması.
  • İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması.

Bu şartlar sağlandığında, birim fiyat sözleşmelerde sözleşme bedelinin yüzde 20'sine kadar ilave iş yaptırılabilir. Götürü bedel sözleşmelerde ise iş artışı mümkün değildir; ancak iş eksilişi yapılabilir.

 

İş Artışı ve İş Eksilişi Uygulamaları

Birim Fiyat Sözleşmelerde İş Artışı: Birim fiyat sözleşmelerde, idare öngörülemeyen durumlar nedeniyle sözleşme bedelinin yüzde 20'sine kadar ilave iş yaptırabilir. Bu durumda, işin süresi, artışla orantılı olarak uzatılır. Eğer bu şartlar altında işin tamamlanamayacağı anlaşılırsa, artış yapılmaksızın hesap genel hükümlere göre tasfiye edilir.

İş Eksilişi Uygulaması: Hizmet alımlarında, işin tamamının sözleşme bedelinin yüzde 80'inden daha düşük bir bedelle tamamlanacağı anlaşılırsa, yüklenici işi bitirmek zorundadır. Bu durumda, yükleniciye yaptığı gerçek giderler ve kârına karşılık olarak, sözleşme bedelinin yüzde 80'i ile sözleşme fiyatlarıyla yaptığı işin tutarı arasındaki farkın yüzde 5'i ödenir. Bu, idarenin bir işi eksik tamamlatması halinde, yüklenicinin maruz kalacağı olası zararları telafi etmeyi amaçlar.

Götürü Bedel Sözleşmelerde İş Eksilişi: Götürü bedel sözleşmelerde de iş eksilişi yapılabilir ve tazminat uygulaması birim fiyat sözleşmelerdeki gibi, sözleşme bedelinin yüzde 80'inden daha düşük bir bedelle tamamlanacağı anlaşılan işlerde uygulanır.

 

Olası Sorunlar ve Çözümleri

İş artışı ve iş eksilişi uygulamalarında çeşitli sorunlar ve anlaşmazlıklar ortaya çıkabilir:

  • İş Artışının Oran Sınırını Aşması: Eğer birim fiyat sözleşmelerde iş artışı yüzde 20 oranını aşarsa, idare sözleşmeyi feshederek hesabı genel hükümlere göre tasfiye etmelidir. Bu durum, projenin bütünlüğünü ve başlangıçtaki maliyet dengesini korumayı hedefler.
  • Öngörülemeyen Durumlar: İş artışının temel şartı, "öngörülemeyen durumlar"dan kaynaklanmasıdır. Bu durumun objektif olarak tespiti, taraflar arasında anlaşmazlıklara yol açabilir. İş artışının gerekliliği, idare tarafından detaylı bir gerekçe ve tutanakla belgelendirilmelidir.
  • Süreyi Etkileme: İş artışı nedeniyle işin süresi uzatıldığında, bu uzatmanın makul ve orantılı olması gerekir. Süre uzatımı, yeni işlerin niteliğine ve iş programındaki değişikliklere göre belirlenmelidir. Ancak, süreklilik arzeden hizmet alımlarında iş artışı ve süre uzatımı aynı anda Kamu İhale Genel Tebliğ gereği uygulanamamaktadır.
  • İş Eksilişi ve Fiyatlandırma: İş eksilişi durumunda, yükleniciye ödenecek bedelin hesaplanması karmaşık olabilir. Yüzde 80 bedel sınırı ve aradaki farkın yüzde 5'inin ödenmesi kuralı, yüklenicinin mağdur olmasını engellemeyi amaçlar. Ancak bu hesaplamaların doğru yapıldığından emin olmak için her iki tarafın da dikkatli olması gerekir.

 

Sonuç

Hizmet alımlarında iş artışı ve iş eksilişi, sözleşmenin dinamik yapısını yönetmek için zorunlu mekanizmalardır. Bu mekanizmaların doğru ve yasalara uygun bir şekilde uygulanması, hem idarenin değişen ihtiyaçlarına esneklik kazandırır hem de yüklenicinin emek ve maliyetlerinin adil bir şekilde karşılık bulmasını sağlar. İdareler, iş artışını veya eksilişini gerektiren durumları objektif bir şekilde tespit etmeli, bu değişiklikleri şeffaf bir şekilde yönetmeli ve yüklenici ile iş birliği içinde hareket etmelidir. Bu sayede, hizmet alımı projeleri beklenmedik durumlar karşısında bile etkin bir şekilde yönetilebilir ve kamu kaynaklarının verimli kullanımı güvence altına alınır.