Giriş

Kamu yapım işi sözleşmeleri, işin belirli bir sürede tamamlanmasını öngören önemli hükümler içerir. Yüklenicinin, sözleşmede belirlenen süre içinde taahhüdünü yerine getirememesi, projenin hedeflerine ulaşmasını tehlikeye atar ve kamu menfaatine zarar verebilir. Bu tür gecikmelerin önüne geçmek ve yükleniciyi zamanında tamamlamaya teşvik etmek amacıyla sözleşmelerde gecikme cezası hükümleri yer alır. Gecikme cezası, bir yandan idarenin uğradığı zararı kısmen telafi ederken, diğer yandan yüklenici için bir yaptırım unsuru oluşturur. Bu makale, yapım işlerinde gecikme cezasının hukuki dayanaklarını, uygulanma esaslarını ve sözleşmenin feshiyle ilişkisini ayrıntılı olarak ele alacaktır.

1. Gecikme Cezasının Hukuki Dayanağı

Gecikme cezası, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve ona bağlı olarak hazırlanan Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme ile Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nde (YİGŞ) düzenlenmiştir. Kanunun temel ilkelerinden biri, sözleşme hükümlerinin uygulanmasında tarafların eşit hak ve yükümlülüklere sahip olmasıdır. Bu bağlamda, yüklenicinin taahhüdünü sözleşme ve ihale dokümanına uygun olarak yerine getirmemesi veya işi süresinde bitirmemesi, idareye gecikme cezası uygulama hakkı verir.

Tip sözleşmelerde, gecikme halinde uygulanacak cezalar, sözleşmede yer alması zorunlu hususlar arasında sayılmıştır. Gecikme cezası, sözleşmede belirtilen süre uzatımı halleri dışında, yüklenicinin işi zamanında bitirmemesi durumunda uygulanır. Bu durum, idarenin en az on gün süreli ve nedenleri açıkça belirtilen bir ihtar çekmesiyle başlar.

2. Gecikme Cezası Uygulamaları

Gecikme cezası, gecikilen her gün için, ilk sözleşme bedelinin sözleşmede belirlenen oranda uygulanır. Bu ceza, ayrıca protesto çekmeye gerek kalmaksızın, yüklenicinin hakediş ödemelerinden kesilir. Eğer hakediş ödemeleri, ceza miktarını karşılamaya yetmezse, kalan tutar yükleniciden ayrıca tahsil edilir.

Gecikme cezası uygulanacak süre, varsa süre uzatımları da dahil olmak üzere, yüklenicinin işi bitirmesi gereken tarih ile geçici kabulün yapıldığı tarih arasındaki dönemi kapsar. Sözleşmenin idarece feshedilmesi durumunda ise ceza, sözleşmenin feshedildiği tarihi dikkate alarak belirlenir. Bu süreçte, havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmadığı dönemler ve resmi tatil günleri için de gecikme cezası uygulanır.

3. Gecikme Cezasının Sınırları ve Sözleşmenin Feshi

Gecikme cezalarının toplam tutarı, hiçbir durumda, ilk sözleşme bedelinin %15'ini geçemez. Bu, gecikme cezasının bir üst sınırının olduğunu ve sözleşme bedelinin belli bir oranından sonra sözleşmenin feshedilmesi gerektiğini gösterir. Eğer toplam ceza tutarı bu oranı aşarsa, idare protesto çekmeye gerek kalmaksızın kesin teminatı gelir kaydeder ve sözleşmeyi fesheder. Bu durumda, feshedilen sözleşmenin hesabı genel hükümlere göre tasfiye edilir.

İhtar süresinin bitmesine rağmen gecikmenin devam etmesi, idareye sözleşmeyi feshetme yetkisi veren bir diğer durumdur. Ayrıca, sözleşmenin uygulanması sırasında yüklenicinin yasak fiil veya davranışlarda bulunduğunun tespit edilmesi de sözleşmenin feshedilmesine yol açar. Bu hallerde de kesin teminat gelir kaydedilir ve sözleşme feshedilir.

4. Kısmi Gecikme Cezası ve Mücbir Sebepler

Kısmi kabul öngörülmeyen işlerde, işin tamamı bitirilmediği için günlük gecikme cezası sözleşme bedelinin tamamı üzerinden hesaplanır. Ancak, kısmi gecikme cezası uygulanan işlerde, ceza sadece bitirilmeyen kısımlar için uygulanır ve bu durumda sözleşme bedelinin tamamı üzerinden ceza hesaplanmaz.

Gecikme cezasının uygulanması, mücbir sebeplerden kaynaklanan gecikmelerde söz konusu olmaz. Doğal afet, kanuni grev, genel salgın hastalık gibi mücbir sebeplerle işin gecikmesi halinde, yükleniciye gecikmeyi karşılayacak kadar süre uzatımı verilir ve bu süre boyunca gecikme cezası uygulanmaz.

Sonuç

Gecikme cezası ve ilgili yaptırımlar, kamu yapım işi sözleşmelerinin temelini oluşturan önemli hükümlerdir. Bu hükümler, işin zamanında ve eksiksiz tamamlanmasını sağlamayı hedeflerken, aynı zamanda olası gecikmelerde idarenin haklarını korur ve yüklenici için caydırıcı bir etki yaratır. Cezai müeyyidelerin adil ve yasalara uygun bir şekilde uygulanması, hem kamu menfaatinin korunması hem de yüklenicinin haklarının ihlal edilmemesi açısından büyük önem taşır. Gecikme cezası uygulamalarında dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, gecikmenin nedeninin doğru tespit edilmesi ve mücbir sebeplerin varlığında yükleniciye hak ettiği süre uzatımının verilmesidir.