Giriş

Kamu yapım işleri sözleşmelerinde, özellikle fiyat farkı verilmesi öngörülmeyen anahtar teslimi götürü bedel işlerde, sözleşme sonrası ortaya çıkan ve yapılması zorunlu olan yeni imalatların fiyatlandırılması önemli bir hukuki sorundur. Fiyat farkı verilen işlerde, yeni birim fiyatın "uygulama ayı rayiçleri" ile tespit edilip daha sonra "sözleşme yılı fiyatına" dönüştürülmesi (endeksle geri çekilmesi) standart bir uygulamadır. Ancak, baştan itibaren fiyat farkı ödenmeyeceği kararlaştırılmış bir sözleşmede, yıllar sonra yapılan bir imalatın fiyatının, geçmişteki sözleşme yılı rayiçlerine göre mi, yoksa imalatın fiilen yapıldığı tarihteki güncel rayiçlere göre mi belirleneceği hususu, hakkaniyet ve sözleşme dengesi açısından tartışmalara yol açmaktadır.

 

İlgili Mevzuat ve Hukuki Zemin

  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 22: Sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatının tespitine ilişkin genel usul ve esasları düzenler. Fiyatın, yüklenici ile idarenin mutabakatıyla ve belirli analiz/rayiç kaynakları kullanılarak tespit edileceğini belirtir.
  • 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esaslar (Bakanlar Kurulu Kararı) Madde 6/8: Bu madde, fiyat farkı verilen sözleşmelerde yeni birim fiyatın nasıl hesaplanacağını düzenler. Buna göre, yeni fiyat "uygulama ayının rayiçlerine ve şartlarına göre tespit edilir." Ancak, bu fiyat daha sonra "uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (Pn) bölünerek iş kaleminin sözleşme yılı birim fiyatı tespit edilir"51. Bunun amacı, tüm fiyatları aynı baza (sözleşme yılına) indirgeyerek, sonrasında standart fiyat farkı formülünü uygulayabilmektir.

Anlaşmazlığın temelinde, yukarıda belirtilen Fiyat Farkı Esasları'nın 6/8 maddesindeki "sözleşme yılına dönüştürme" kuralının, fiyat farkı verilmeyen işlerde de uygulanıp uygulanmayacağı yatmaktadır.

 

Kararın İncelenmesi (Sayıştay 4. Dairesi 154 Sayılı Karar)

  1. Olayın Özeti ve Uyuşmazlık

2013 yılında ihale edilen ve fiyat farkı öngörülmeyen anahtar teslimi götürü bedelli bir yapım işinde, 2014 yılında proje değişikliği nedeniyle "zemin çivisi yapılması" imalatına ihtiyaç duyulmuştur. İdare, bu yeni iş kaleminin birim fiyatını tespit ederken, imalatın yapıldığı yıl olan 2014 yılı rayiçlerini esas almıştır52. Sayıştay denetçisi ise, bu uygulamanın "iş artışının gerçekleşmesinde sözleşme yılı birim fiyatlarının esas alınması ilkesine aykırı olduğunu" ve 2013 yılı rayiçlerinin kullanılması gerektiğini, aksi takdirde kamu zararı oluşacağını iddia etmiştir53.

  1. Sayıştay 4. Dairesi'nin Değerlendirmesi ve Kararı

Sayıştay 4. Dairesi, denetçi görüşünün aksine, idarenin uygulamasının doğru olduğuna karar vermiştir. Daire'nin gerekçeleri şu şekildedir:

  • Fiyat Farkı Verilen ve Verilmeyen İşler Ayrımı: Daire, Fiyat Farkı Esasları'nın 6/8 maddesindeki "sözleşme yılına dönüştürme" kuralının, amacının standart fiyat farkı hesaplamasına bir baz oluşturmak olduğunu ve bu nedenle sadece fiyat farkı verilecek işlerde uygulanabileceğini belirtmiştir54.
  • Hakkaniyet ve Mantık İlkesi: Daire, kararında çok temel bir mantık ve hakkaniyet ilkesini vurgulamıştır: "Fiyat farkı verilmesi öngörülmeyen bir işte, yeni birim fiyatın; düzenlendiği tarihte geçerli olan rayiç ve şartlara göre oluşturulması tabii olup, hakkaniyete de uygundur. Bu fiyatın, sözleşme yılı düzeyine indirgenmesinin mantığı yoktur."55. Çünkü, fiyat sözleşme yılına indirgenirse ve sonrasında fiyat farkı da ödenmezse, yüklenici, imalatı yaptığı tarihteki güncel maliyetler ile geçmiş bir tarihin fiyatları arasındaki tüm maliyet artışı riskini üstlenmek zorunda kalacaktır ki bu, hakkaniyete ve sözleşme dengesine aykırıdır.
  • Yeni Fiyatın Yeni Bir Sözleşme Hükmü Olması: Daire, Yüksek Fen Kurulu kararlarına da atıfta bulunarak, her yeni fiyatın "yeni bir sözleşme hükmü" niteliğinde olduğunu ve bu nedenle, imalatın kendi uygulama şartlarında, yapıldığı tarihteki koşullara göre analiz edilmesi gerektiğini belirtmiştir56.
  • Kamu Zararının Bulunmaması: Bu gerekçelerle Daire, fiyat farkı verilmeyen bir işte, yeni birim fiyatın imalatın yapıldığı yıla (uygulama ayına) ait güncel rayiçlerle tespit edilmesinde mevzuata aykırılık ve kamu zararı bulunmadığına hükmetmiştir.

 

Sonuç

Sayıştay 4. Dairesi'nin 154 sayılı kararı, fiyat farkı öngörülmeyen sözleşmelerde yeni birim fiyat tespitine ilişkin önemli bir belirsizliği ortadan kaldıran, hakkaniyeti ve sözleşme dengesini gözeten emsal bir karardır. Bu karardan çıkarılması gereken temel ilkeler şunlardır:

  1. Fiyat farkı verilmeyen yapım işi sözleşmelerinde, sonradan ortaya çıkan yeni bir iş kaleminin birim fiyatı, imalatın fiilen yapıldığı uygulama ayının (veya yılının) güncel rayiç ve şartlarına göre tespit edilmelidir.
  2. Bu şekilde tespit edilen fiyat, sözleşme yılı fiyatlarına geri çekilmez (endekslenmez). Fiyat Farkı Esasları'ndaki bu kural, sadece fiyat farkı verilen işler için geçerlidir.
  3. Bu yöntemle belirlenen bir fiyat üzerinden yapılan ödeme, "kaynakların verimli kullanılması" ilkesine aykırı değildir ve kamu zararı oluşturmaz.

Bu karar, idarelere, fiyat farkı öngörülmeyen sözleşmelerde, yeni imalatların fiyatlandırılmasında, güncel piyasa koşullarını dikkate alarak daha adil ve gerçekçi bir yol izlemeleri gerektiğini göstermektedir. Bu sayede, yüklenicilerin aşırı bir risk altına girmesi engellenerek, potansiyel anlaşmazlıkların ve işin aksamasının önüne geçilmesi hedeflenmektedir.